Homeschooling: Η εναλλακτική εκπαίδευση

Η εκπαίδευση κατ’ οίκον ―το λεγόμενο homeschooling ή home education, με μακρά παράδοση στο εξωτερικό― είναι η επιλογή εκατομμυρίων γονέων σε όλον τον κόσμο να μην εντάξουν τα παιδιά τους στο κλασικό σύστημα εκπαίδευσης, δηλαδή του ελεγχόμενο από την κρατική εξουσία και παρεχόμενο είτε στα δημόσια σχολεία είτε στα ιδιωτικά σχολεία πρώτης και δεύτερης βαθμίδας (δημοτικά, γυμνάσια και λύκεια) και αντί αυτού, η επιλογή να εκπαιδεύσουν τα παιδιά τους στο σπίτι, είτε λειτουργώντας οι ίδιοι ως εκπαιδευτικοί είτε προσλαμβάνοντας κατ’ οίκον διδασκάλους. Η φιλοσοφία του homeschooling δεν αρνείται την εκπαίδευση ως διαδικασία, αρνείται μόνον την εκπαίδευση μέσα στο επίσημο σχολείο.

Η συζήτηση γύρω από την κατ’ οίκον εκπαίδευση είναι πολύ ενδιαφέρουσα, καθώς αγγίζει τομείς όπως η κοινωνιολογία, η φιλοσοφία της εκπαίδευσης, η παιδοψυχολογία, η ίδια η δημοκρατία και η ελευθερία του πολίτη να χειραφετηθεί σε έναν τόσο σημαντικό τομέα όπως αυτός της παρεχόμενης γνώσης. Είναι επίσης ενδιαφέρουσα διότι άπτεται θεμάτων όπως η κοινωνικοποίηση του παιδιού, η ανάπτυξη της προσωπικότητάς του, ο ρόλος της οικογένειας στην αγωγή του παιδιού, η ποιότητα του περιεχομένου του προγράμματος εκπαίδευσης, η επάρκεια του γονέα να διδάξει το παιδί του, η τεράστια δαπάνη ενέργειας από τον γονέα-διδάσκαλο, κ.λπ.

Πορίσματα μιας έρευνας

• Η ένταξη του παιδιού στο επίσημο εκπαιδευτικό σύστημα πριν από τις ηλικίες 8 έως 12 όχι μόνον δεν έχει την προσδοκώμενη αποτελεσματικότητα, αλλά στην πραγματικότητα είναι βλαβερή για τα παιδιά.
• Η επίσημη εκπαίδευση βλάπτει τα μικρά παιδιά μορφωτικώς, κοινωνικώς, πνευματικώς, ακόμη και σε επίπεδο φυσιολογίας.
• Προβλήματα της παιδικής ηλικίας, όπως η παραβατικότητα, προβλήματα συμπεριφοράς, η αυξανόμενη εγγραφή παιδιών στα τμήματα ειδικής εκπαίδευσης, και προβλήματα όρασης όπως η μυωπία, μπορεί να είναι το αποτέλεσμα της συνεχώς αυξανόμενης πρώιμης εγγραφής των μαθητών στο σχολείο.
• Οι δεσμοί και η συναισθηματική ανάπτυξη που σημειώνονται στο σπίτι με τους γονείς κατά τα έτη αυτά προσφέρουν εξαιρετικής σημασίας μακροχρόνια αποτελέσματα που διακόπτονται από την εγγραφή στο σχολείο και δεν μπορούν να αντικατασταθούν αργότερα μέσα στο εκπαιδευτικό σύστημα.
• Η μεγάλη πλειονότητα των παιδιών (εξαιρούνται τα παιδιά με ειδικές ανάγκες και τα εξαιρετικά φτωχά παιδιά) είναι καλύτερο να μένουν στο σπίτι, έστω και με μέτριους γονείς, παρά με τους πιο χαρισματικούς και ενθουσιώδεις δασκάλους.
• Αγράμματες μητέρες στην Αφρική μεγαλώνουν παιδιά που κοινωνικώς και συναισθηματικώς είναι ίσως πιο μπροστά από συνήθεις μαθητές του δυτικού κόσμου.

Αυτές οι ενδιαφέρουσες και αξιοπρόσεκτες απόψεις, οι οποίες προέκυψαν από έρευνα σχετική αφ’ ενός με την έναρξη της εκπαίδευσης νωρίς στην παιδική ηλικία και αφ’ ετέρου με τη σωματική και πνευματική ανάπτυξη των παιδιών, είναι κάθε άλλο παρά καινούργιες: διατυπώθηκαν στα μέσα της δεκαετίας του 1970 από τους Raymond και Dorothy Moore στο βιβλίο τους BetterLate than Early, Καλύτερα αργά παρά νωρίς, το οποίο έκανε τότε μεγάλη αίσθηση στις Η.Π.Α. Διατηρούν οι απόψεις αυτές έως και σήμερα την αξία τους, και ως τμήμα της ιστορίας της φιλοσοφίας της εκπαίδευσης του 20^ού αιώνα, μα και επειδή στις μέρες μας υπάρχει σε αρκετές χώρες ανεπτυγμένο το αντι-σχολικό ρεύμα (οι όροι deschooling και unschooling είναι χαρακτηριστικοί), του οποίου οι Moore θεωρήθηκαν εκφραστές.

Αναγνωρίζοντας ότι το σχολείο χρειάζεται στις νεαρές ηλικίες στα παιδιά με ειδικές ανάγκες και στα πολύ φτωχά παιδιά, οι Moore τονίζουν πολύ γλαφυρά πώς η εξαίρεση (δηλαδή η ανάγκη για επίσημη εκπαίδευση) έχει γίνει πλέον κανόνας:

«Είναι σαν να λέμε ότι εάν μπορείς να βοηθήσεις ένα παιδί μαζεύοντάς το από τους κρύους δρόμους για να το στεγάσεις σε μια ζεστή σκηνή, τότε ζεστές σκηνές θα πρέπει να εξασφαλιστούν για όλα τα παιδιά – όταν προφανώς τα περισσότερα παιδιά έχουν ήδη ασφαλέστερη στέγη.»

Η φιλοσοφία του homeschooling, της κατ’ οίκον εκπαίδευσης, κατά τους Moore, δεν είναι να μεταφέρει κανείς τη δομή του σχολείου μέσα στο σπίτι ή να δει την εκπαίδευση ως ακαδημαϊκό προαπαιτούμενο για τη ζωή. Είναι να δώσει στο παιδί μια φυσική, εμπειρική πλευρά της ζωής μέσω της καθημερινής αλληλεπίδρασης των μελών της οικογένειας.

Η φιλοσοφία του Unschooling: ένας όρος δημιούργημα του John Holt

Ένας άλλος θεωρητικός της εκπαίδευσης, οJohn Holt, την ίδια περίοδο άρχισε να εκδίδει ένα περιοδικό αφιερωμένο στην κατ’ οίκον εκπαίδευση, το Growing without Schooling. ΟJohn Holt είναι γνωστός στο ελληνικό κοινό από το πολύ ενδιαφέρον βιβλίο του, με τον ιδιαιτέρως «ηχηρό» τίτλο Το σχολείο φυλακή και η ελεύθερη μάθηση, το οποίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη. Ο John Holtεπινόησε τον όρο unschooling για να τονίσει ότι οι γονείς δεν θα έπρεπε να μετατραπούν σε εξουσιαστικές φιγούρες που κατευθύνουν την εκπαίδευση των παιδιών τους, μα να μάθουν να ζουν τη ζωή τους με τα παιδιά τους κατά τρόπο ουσιαστικό: να αλληλεπιδρούν με τα παιδιά ακολουθώντας τα ενδιαφέροντα των παιδιών, αφήνοντάς τα ελεύθερα να ανακαλύπτουν πράγματα και να μαθαίνουν μέσω των εμπειριών τους. Αυτή η εκπαιδευτική φιλοσοφία θυμίζει κατά πολύ τη θεωρία του Μοντεσσοριανού συστήματος εκπαίδευσης.

Σε ποιες χώρες εφαρμόζεται η κατ’ οίκον διδασκαλία σήμερα

Σε πολλές χώρες η κατ’ οίκον διδασκαλία είναι νόμιμη. Η μεγαλύτερη διάδοση της εναλλακτικής αυτής εκπαιδευτικής διαδικασίας σημειώνεται στις Η.Π.Α., στον Καναδά, στη Μεγάλη Βρετανία, την Αυστραλία και τη Νέα Ζηλανδία. Αλλού απαγορεύεται δια νόμου, ενώ σε άλλες περιπτώσεις δεν είναι κοινωνικώς αποδεκτή και ως εκ τούτου είναι ανύπαρκτη, παρότι δεν απαγορεύεται ρητώς από τον νόμο

Στατιστικά στοιχεία

• 1,5 εκατομμύρια μαθητές εκπαιδεύονταν κατ’ οίκον στις Η.Π.Α. το 2007.
• 1 εκατομμύριο υπολογίζονται οι μαθητές που εκπαιδεύονται κατ’ οίκον στη Ρωσία.
• 20.000 μαθητές εκπαιδεύονταν κατ΄ οίκον στη Μεγάλη Βρετανία το 2009, ενώ υπολογίζεται ότι ο πραγματικός αριθμός πιθανόν να υπερβαίνει τους 80.000 μαθητές.
• 20.000 μαθητές εκπαιδεύονταν κατ΄ οίκον στην Αυστραλία το 1995.
• 6.500 μαθητές εκπαιδεύονταν κατ΄ οίκον στη Νέα Ζηλανδία το 2007.

 Ο χάρτης του homeschooling

Στον παρακάτω χάρτη μπορεί να δει κανείς πολύ παραστατικά ποια είναι η εξάπλωση της κατ’ οίκον διδασκαλίας σε όλες τις χώρες. Εκτός από τη γεωγραφία του homeschooling, ο χάρτης δηλώνει και το νομικό καθεστώς που ισχύει:

Ερμηνευτικό υπόμνημα στον χάρτη:

• Το πράσινο χρώμα δηλώνει τις χώρες όπου το homeschooling είναι νόμιμο, χωρίς όρους και περιορισμούς
• Το κίτρινο χρώμα δηλώνει τις χώρες όπου το homeschooling είναι νόμιμο, μα υπόκειται σε κανονισμούς, σύμφωνα με τους οποίους προβλέπονται εξετάσεις και έλεγχος.
• Το πορτοκαλί χρώμα δηλώνει τις χώρες όπου το homeschooling είναι νόμιμο, μα υπόκειται σε περιορισμούς, για παράδειγμα, προϋποθέτει επάρκεια ή άδεια διδασκαλίας.
• Το κόκκινο χρώμα δηλώνει τις χώρες όπου το homeschooling απαγορεύεται.
• το λευκό δηλώνει ότι δεν υπάρχουν στοιχεία για το τι ισχύει στις χώρες αυτές.

Η κατ’ οίκον εκπαίδευση στην Ελλάδα /Homeschooling in Greece

Η κατ’ οίκον εκπαίδευση στην Ελλάδα δεν προβλέπεται από τον νόμο με την έννοια που έχει περιγραφεί παραπάνω. Η φοίτηση των παιδιών στο σχολείο ορίζεται από τον νόμο ως υποχρεωτική.

Υπάρχει η εξής εξαίρεση: Το ελληνικό Υπουργείο Παιδείας φαίνεται να θεωρεί ως απολύτως απαιτούμενη προϋπόθεση της έγκρισης μιας αίτησης γονέων για εκπαίδευση του παιδιού τους στο σπίτι την πιστοποιημένη ανάγκη του μαθητή για ειδική εκπαίδευση (ΦΕΚ 78/τεύχος Α΄/14-03-2000: «Εκπαίδευση των ατόμων με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες», Άρθρο 1, §12γ: «στο σπίτι, σε εξαιρετικές περιπτώσεις»). Οι ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες του μαθητή πιστοποιούνται από το οικείο Κέντρο Διάγνωσης, Αξιολόγησης και Υποστήριξης (Κ.Δ.Α.Υ.), το οποίο αποτελεί υπηρεσία του Υπουργείου Παιδείας και υπάγεται στην Διεύθυνση Πρωτοβάθμιας ή Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης κάθε Νομαρχίας.

Στη χώρα μας εμφανίζεται τα τελευταία χρόνια ένα αυξημένο ενδιαφέρον για την αλλαγή του θεσμικού πλαισίου, έτσι ώστε να επιτραπεί στους Έλληνες γονείς η δυνατότητα να επιλέγουν την κατ’ οίκον εκπαίδευση και συνεπώς να ορίζουν όπως εκείνοι επιθυμούν το πλαίσιο και το περιεχόμενο της εκπαίδευσης των παιδιών τους.

Ίσως πλησιάζει η στιγμή, με δεδομένη την επικείμενη αλλαγή του νόμου για την εκπαίδευση και τη συνακόλουθη αναθεώρηση των δεδομένων που ισχύουν, να εξεταστεί η εξασφάλιση ευελιξίας στο ζήτημα αυτό και η παροχή του δικαιώματος από την ελληνική πολιτεία στους γονείς να παράσχουν κατ’ οίκον εκπαίδευση στα παιδιά τους, όπως πολλοί γονείς επιλέγουν και νομίμως πράττουν σε ολόκληρο τον κόσμο.

ΠΗΓΗ: http://www.greekschools.net/  Ανακτήθηκε στις 12/2/2014 από http://www.greekschools.net/ekpaideysh/homeschooling-h-enallaktikh-ekpaideysh